In zijn recente podcast Afhameren maakte Telegraaf-journalist Wouter de Winther de analyse dat de formatiepogingen tussen PVV, BBB, VVD en NSC niet zozeer hopeloos zijn omdat het ontbreekt aan politieke wil, maar dat het probleem voornamelijk ligt in het karakter van Pieter Omtzigt. Hij verhaalde over huilbuien, stemverheffingen, weglopen en wispelturigheid van de NSC-leider en over zijn onvermogen om een knoop door te hakken. De Winther omschreef Omtzigt als iemand met wie niet te werken zou zijn, en wiens karakter dus net zo goed een stabiele coalitie over links in de weg zal staan.
Voor het karretje?
Liet een journalist zich hier voor het karretje spannen van politici die hun eigen straatje schoon willen vegen? Van uitgekookte spindoctors die de verantwoordelijkheid voor het falen van de formatie over rechts graag bij NSC parkeren? Die ‘disclaimer’ maakte De Winther zelf uitvoerig alvorens zijn analyse prijs te geven. Je kunt daartegenover ook stellen dat het te prijzen valt dat iemand de stilte eindelijk doorbreekt, door hardop te zeggen wat velen al jaren fluisteren. Want het is niet zo dat journalisten en politici pas sinds kort bekend zijn met de drift- en huilbuien van Pieter Omtzigt. Zo schreef het FD woensdag: ‘Dat de NSC-leider emotionele uitbarstingen kan hebben, is in Den Haag geen geheim’.
Maar het probleem is misschien juist dat het dat buiten Den Haag jarenlang wél was. Het lijkt immers relevante informatie voor burgers in verkiezingstijd: een partijleider die onvoorspelbaar en besluiteloos is, en met wie eigenlijk niet te werken valt. Op tv praten de verslaggevers eufemistisch van ‘een zichtbaar geëmotioneerde Omtzigt’. Maar achter de schermen spreken ze in veel hardere woorden over het gedrag van de NSC-leider.
‘Het lijkt relevante informatie voor burgers in verkiezingstijd: een partijleider die onvoorspelbaar en besluiteloos is’
Het heeft parallellen met het nieuws over de misdragingen van WNL-baas Bert Huisjes, die deze week (tijdelijk) opstapte. Het publiek was misschien verrast, maar dat gold niet voor journalisten en tv-makers in Hilversum. Zij deelden de verhalen over Huisjes’ ‘leiderschapsstijl’ al jaren – fluisterend. Ook de klachten over Matthijs van Nieuwkerk gingen jarenlang rond op het Mediapark voordat ze eindelijk in de krant stonden.
Zelfopgelegde omerta
Kennelijk kan een publiek persoon jarenlang zijn gang blijven gaan omdat er een zelfopgelegde omerta lijkt te gelden. Dat kan veel verschillende oorzaken hebben. Allereerst: het gaat om grote talenten, die uitzonderlijke prestaties leveren. Omtzigt toonde zich een onmisbaar en volhardend Kamerlid, Huisjes zette een herkenbare en eigenzinnige omroep neer, Van Nieuwkerk wist miljoenen aan de buis te kluisteren. Bewust of onbewust zijn prestaties vaak een ‘excuus’ voor gedrag.
Ten tweede zijn de belangen vaak (te) groot. Omtzigt, bijvoorbeeld, is met twintig zetels een grote machtsfactor. Huisjes waarborgde een onvervalst rechts geluid, dat de publieke omroep broodnodig heeft om zich tegen de Haagse critici te kunnen verweren. En Van Nieuwkerk stond voor onnavolgbare kijkcijfers en reclame-inkomsten.
Als derde een wat opportunistischer reden voor het grote stilzwijgen: je kunt iemand nog nodig hebben. Een succesvolle presentator of zenderbaas heeft veel te zeggen. Ook over jouw toekomstige programma’s en tv-optredens. Of gewoon over je (tijdelijke) baan als redacteur. Dat geldt ook voor een populaire politicus. Als jij ‘on the record’ uit de school klapt, hoor jij de volgende keer zeker niet bij het selecte groepje dat wordt uitgenodigd om op een hotelkamer de ins en outs over de formatie te horen.
De grond ingeboord
Ten vierde is er ook nog het eigen imago. Dat kan beschadigd raken door negatief af te geven op iemand die grote populariteit geniet. CDA’ers die in de zomer voorzichtig wat over Omtzigt zeiden, kregen de wind van voren. Hun bedenkingen werden weggezet als een ‘fluistercampagne’ tegen de lieveling van de kiezers. En VVD-coryfee Henk Kamp werd door links én rechts de grond ingeboord toen hij in verkiezingstijd een referentie maakte naar Omtzigts instabiele functioneren op Radio 1.
Kun je in je eentje op tegen een golf van reacties? Het is niet toevallig dat de presentatoren die zich openlijk over Huisjes uitspraken inmiddels een stevige reputatie en dito carrière hebben. Maar Eva Jinek, Merel Westrik en Roos Moggré spreken zich uit omdat ze zich verantwoordelijk voelen voor de jonge mensen bij WNL. En Wouter de Winther stelt dat de luisteraars (lees: de kiezers) gewoon het recht hebben om te weten of iemands karakter de vorming van een stabiel kabinet in de weg staat.
Dat ze allemaal binnen een dag bakken kritiek over zich heen kregen omdat ze de ‘zwijgcode’ naast zich neer hebben gelegd, was te voorspellen. Alleen al daarom kun je het dapper noemen.
Julia Wouters is politicoloog, coach en publicist.
Deze column verscheen op FD.nl op 08-03-2024