Gisèle Pelicot is hét feministische icoon van 2024. Dag na dag liep ze met opgeheven hoofd de Franse rechtszaal binnen. Daar kwamen 49 mannen voor de rechter, voor verkrachtingen die Pelicot jarenlang onderging en die haar echtgenoot faciliteerde door haar zonder haar medeweten te drogeren.
Pelicots fiere boodschap is helder: het is niet de vrouw die zich moet schamen, het is de dader.
Daarmee oogst zij zoveel bijval en bewondering dat haar boodschap zich inmiddels wereldwijd verspreidt. ‘Shame must change sides!’ staat te lezen op protestborden bij vrouwenmarsen, maar ook op het omslag van glossy magazines. Sinds de start van de #MeToo-beweging in 2017 is Pelicots boodschap opnieuw een betekenisvolle stap in het denken over de sociale norm bij seksueel grensoverschrijdend gedrag. Voorzichtig begint het door te dringen dat die norm moet zijn dat de dader zich kapot schaamt, in plaats van het slachtoffer.
Jaren-, zo niet eeuwenlang was het voor vrouwen de norm om je stil te houden als een man jouw grenzen overschreed. Op de werkvloer, bijvoorbeeld. Zo vertelde Liesbeth Zegveld dit jaar in Zomergasten over een ervaring met een voormalig leidinggevende die haar als jonge advocaat had betast. Ze zweeg destijds, uit angst voor carrièreschade.
Maar als je zwijgt, beknel je tegelijkertijd jezelf. Want hoe kun je professioneel groeien als je niet vrij bent om jezelf te zijn? Als je je continu moet aanpassen aan de ongeschreven regels van de werkvloer, terwijl die vaak zijn gevormd door een mannencultuur? Als je de verantwoordelijkheid moet nemen voor iets wat een ander je heeft aangedaan?
De schaamte ligt al eeuwenlang aan de verkeerde kant.
Als vrouw wordt je vaak verteld dat je zichtbaar moet zijn op de werkvloer, dat je ruimte moet innemen en voor jezelf moet opkomen. Maar veel vrouwen zullen zich nog steeds herkennen in het reflexmatig weglachen van ongepaste opmerkingen of gedrag. Ze lachen dan niet omdat ze het leuk vinden. Ze lachen om escalaties te voorkomen, om niet als ‘te moeilijk’ bestempeld te worden. Mannen, aan de andere kant, klagen steeds harder dat ‘tegenwoordig niets meer kan’ en dat je ‘niets meer mag zeggen’.
Intussen blijven de cijfers schrikbarend hoog. 53% van de vrouwen heeft te maken gehad met seksueel grensoverschrijdend gedrag. Bij 70% van de gevallen is de dader een bekende. Dat zijn geen buitenstaanders, maar vaders, collega’s, partners. ‘Normale’ mannen. De dooddoener dat de meeste mannen niet tot zulk gedrag in staat zijn, wordt weersproken door de statistieken.
Zolang het vrouwenlichaam niet écht van vrouwen zelf is, blijft het voor elke vrouw lastig om de ruimte in te nemen die ze verdient. Laten we daarom stoppen om vrouwen te leren zich aan te passen aan een giftige cultuur. Laten we die cultuur helen. Het is tijd dat mannen verantwoordelijkheid nemen, nieuwe regels leren en beseffen dat pas dan, en alleen dan, de vrijheid gelijk is verdeeld.
Dit artikel verscheen in het eindejaarsmagazine van het Financieele Dagblad (21-12-2024)