De Finse premier Sanna Marin was in Berlijn, op het congres van Europese sociaaldemocratische partijen vorige week, een ware sensatie. Mijn timelinevulde zich met de ene na de andere vrouw die zich stralend met Marin liet fotograferen. Het tumult dat uitbrak door de uitgelekte video van een dansende Marin, bezorgde haar onder vrouwen een ware sterstatus. Dat kwam doordat ze volkomen authentiek op dat tumult reageerde, met een vanzelfsprekende autoriteit, met zelfvertrouwen en met humor. De Duitse krant Bild riep haar zelfs uit tot ‘coolste premier van de wereld’.
Marin is het soort politica dat weigert zichzelf geweld aan te doen. Ze weigert zich te voegen naar het beeld van hoe een politicus hoort te zijn en hoe een vrouw zich hoort te gedragen. Dat is slim, want die twee beelden zijn niet met elkaar te verenigen.
Daarmee staat Sanna Marin symbool voor de hoop dat het voor vrouwen in de politiek überhaupt mogelijk is om zichzelf te blijven. Hoop die we hard nodig hebben nu kort achter elkaar twee vrouwen uit ons eigen parlement zich gedwongen voelden hun werk neer te leggen.
Esther Ouwehand (Partij voor de Dieren) en Ockje Tellegen (VVD) kampen respectievelijk met overbelasting en een burn-out. Ze zijn niet de eerste en vast ook niet de laatste Kamerleden. Hun vertrek maakt pijnlijk duidelijk dat we nieuwe voorwaarden moeten scheppen om te zorgen dat onze politici het wél volhouden.
De situatie schreeuwt om betere ondersteuning voor Kamerleden, om minder nachtelijke debatten en om parlementariërs die zelf minder hijgerig achter elke bal aanhollen. Maar daarboven ligt het belang om te breken met de cultuur dat scheldpartijen en seksisme er voor politici nu eenmaal bij horen. En dat jij, als je daar niet tegen kunt, niets in de politiek te zoeken hebt. De cultuur van ‘If you can’t stand the heat, get out of te kitchen.’
Het goede nieuws: er is iets aan het veranderen. Ouwehand en Tellegen grepen hun vertrek aan om de giftige cultuur in de politiek te agenderen. Zij kregen bijval van Corinne Ellemeet, Tweede Kamerlid voor GroenLinks. Ja, het is hard werken in de politiek, schrijft zij op sociale media. ‘Maar wat er echt inhakt, zijn de haat, agressie, minachting en beledigingen die je regelmatig over je heen krijgt.’ Dat alles, zo stelt zij, maakt de Haagse werkomgeving ‘extreem onveilig’.
Vrouwen zijn ‘anders’
Als alles wat je doet verkeerd valt, je voortdurend ten prooi valt aan kritiek, onversneden vrouwenhaat of zelfs doodverwensingen, dan kan dat zich in je lichaam vastzetten. Het is zeker niet zo dat die haat en agressie alleen de vrouwen treft. Lees bijvoorbeeld eens de bloemlezing van reacties die minister Hugo de Jonge op Twitter zette. Toch blijkt uit onderzoek van de Universiteit Utrecht dat vrouwen in de media meer en harder worden geraakt. Dat geldt niet alleen voor de bagger op sociale media. Politicoloog Zahra Ruderkamp onderzocht hoe traditionele media omgaan met vrouwelijke politici. Haar onderzoek laat zien dat ook deze media harder over vrouwen oordelen en vooral gericht zijn op hun ‘anders-zijn’.
Die conclusie is extra zuur omdat deze maand uit grootschalig internationaal onderzoek van Plan International blijkt dat meisjes en jonge vrouwen zich massaal uitgesloten voelen door de politiek. Zij herkennen zich niet in hun politieke leiders en zien hun belangen nauwelijks vertegenwoordigd. In Nederland was de opkomst van vrouwen bij de Gemeenteraadsverkiezingen in maart bijna 5% lager dan die van mannen. Tegelijkertijd was de actie ‘Stem op een Vrouw’ om het aantal vrouwen in de Gemeenteraden te vergroten, een succes: 459 vrouwen extra behaalden een zetel. Zo steeg het percentage vrouwelijke raadsleden van 37% naar 41%. De Volkskrant kopte van de weeromstuit dat vrouwen de gemeenteraden ‘bestormden’. Een term die toch eerder aan de bestorming van het Capitool doet denken dan aan een bescheiden toename van 4%. Het illustreert dat vrouwen in de politiek nog steeds gelden als uitzondering op de norm.
En dan hebben we het nog niet eens over vrouwen van kleur. Zo begeleidde ik onlangs een groep vrouwen op een rondleiding door de Tweede Kamer. Toen we op de publieke tribune het vragenuurtje wilden bijwonen, sloot de deur vlak voor de neus van de vijf zwarte vrouwen in het gezelschap. Pas nadat duidelijk werd dat ze bij onze groep hoorden, mochten ze plaats nemen op de ruim aanwezige vrije plekken. Een pijnlijk voorbeeld dat een groepje vrouwen van kleur in het gebouw van onze democratie nog dermate ongewoon is dat de bode ze aanzag voor onruststokers.
Wat gaan we doen aan the heat in the kitchen? Met elkaar kunnen we de keuken verbouwen tot een meer welkome plek. Je hoeft er helemaal niet tegen te kunnen. Je mag je uitspreken. En op die manier werk je aan een nieuwe norm. Wees jezelf, voel het recht om dat te zijn. Kies je pad bewust, zodat je bij kritiek weet dat dit is waar je voor gekozen hebt, en je er dus niet zo makkelijk vanaf te brengen bent. Word geen kopie, probeer niet in te vullen hoe je denkt dat het hoort, of te voldoen aan wat je denkt dat er van je verwacht wordt. Kijk waar dat Liz Truss heeft gebracht; door te kiezen voor een Thatcher-imitatie bewerkstelligde zij haar eigen ondergang.
Wanneer je als vrouw trouw blijft aan jezelf en opeist dat je jezelf kunt zijn, gaat er een nieuwe wereld open. Het zal de haatzaaiers en seksisten niet doen verstommen. Maar de kans is groot dat je uitgroeit tot inspiratiebron en voorbeeld voor velen. Kijk maar naar politieke rocksterren als Sanna Marin, Alexandria Ocasio-Cortez, Stacey Abrams en Jacinda Ardern.
Er zijn vast maatregelen te bedenken om de drek op sociale media aan te pakken. Maar het begint ermee dat je je uitspreekt. Met elkaar en in het openbaar. Steun elkaar. Zeg dat dit er niet bij hoort. Dat het moet en zal veranderen, omdat de politiek een plek hoort te zijn waar je mens mag zijn, vrouw mag zijn.
Corinne Ellemeets oproep tot meer respect riep, niet verrassend, veel scheldreacties op. Het vergt moed om je uit te spreken, en ik ben haar dankbaar dat ze het doet. Net zoals ik haar dankbaar ben dat ze zogenoemde ‘vrouwenkwaaltjes’ op de politieke agenda zet, zoals de overgang en endometriose. Ook dat levert haar spot op. Maar voor mij, en voor veel andere vrouwen, toont dat juist aan dat de politiek een plek is waar vrouwen broodnodig zijn en thuishoren.
Julia Wouters is politicoloog, coach en publicist.